|
Toen wij hoorden dat in de wijk een razzia zou plaatsvinden, belandden Bertolt Brecht, Nazým Hikmet, Maksim Gorki, Karl Marx en andere bekende en onbekende schrijvers in een grote tas. Het waren schrijvers die op hun werk het stempel van de censuur droegen. Boeken die op het punt stonden om op de nominatie gezet worden als 'gevaarlijk boek' kon men voor de zekerheid ook maar beter opbergen. Mijn vriend, bij wie ik op dat moment logeerde, rende met de volle tas de trappen van de flat af. Tegelijkertijd moest hij goed opletten dat geen medebewoner hem zou zien. In de berging verdween de tas onder de steenkolen die opgeslagen waren voor de kachel. Met grote zweetdruppels op zijn voorhoofd kwam hij terug. Die avond en nacht hebben we gewacht op de politie, die misschien ook hier een inval zou doen. Tegen de ochtend waren we ingeslapen. Dit speelde zich in 1978 in Ankara af. Een tijd waarin een boek even gevaarlijk was als een wapen.
Die dagen bezaten we niet veel boeken. Na het uitlezen van het boek dat je had gekocht (alle literatuur werd wel verkocht, alleen het kopen was strafbaar) werd het verder gegeven aan een kameraad of vriend, en die gaf het weer verder. Het boek zag je nooit meer terug. Door de boeken te laten circuleren, kreeg je toch de mogelijkheid om veel te lezen.
Toen ik in 1979 voor de tweede maal naar Nederland kwam, had ik maar een paar boeken bij me. Twee maanden na mijn komst moest een vriendin terug naar Turkije. Haar tijd als kindermeisje was voorbij. Ze bezat één boek dat ze eigenlijk dolgraag mee terug wilde nemen. Daarmee riskeerde ze een celstraf van enkele maanden of jaren als ze door de douaneambtenaar werd betrapt. Zo kreeg ik het boek. Een boek dat ik nu nog in mijn bezit heb.
Een gedichtenbundel van Nazým Hikmet, uitgegeven in 1967 in Bulgarije. Nu kon ik dit werk zonder enige haast en zonder zorgen lezen. Ik was zo onder de indruk van dit literaire werk, dat ik op zoek ging naar andere werken van Nazým Hikmet. Het eerste boek dat ik van hem hier in de boekhandel kocht was het sprookjesboek Sevdalý Bulut. De meeste boeken moest ik toch via Turkije bestellen. En ik kwam er snel achter dat Nazým Hikmets literair werk een breed scala had. Van romans tot fabels, van theater tot columns. Toen ik voor het eerst Mensenlandschappen las, was ik verkocht. Eén dichtbundel van meer dan vijfhonderd bladzijden! Mijn hart klopte hevig, alles werd aan de kant geschoven om het uit te lezen. Elke bladzijde van dit meesterwerk schreeuwde naar vrijheid, vrijheid voor de mens, vrijheid van een volk.
Later kwam ook de Nederlandse vertaling uit. Ondanks de zeer goede vertaling had het toch iets verloren. 'De ziel stond niet meer op zijn sokken.' Of was mijn Nederlands nog onvoldoende?
Sinds enkele jaren probeert men het graf van Nazým Hikmet naar Turkije over te halen. Ik hoop dat het hen nooit zal lukken. Nazým Hikmet heeft de helft van zijn leven in gevangenissen en ballingschap doorgebracht, hij moet rusten waar hij nu is. Zodat wij nooit zijn lijdensweg mogen vergeten. Deze lijdensweg heeft hij gekozen voor zijn volk. En elke nieuwe generatie moet aan de oude generatie de vraag stellen: Waarom ligt zijn graf in Rusland?
Een paar jaar geleden, ik weet niet meer in welk jaar, werd het partijcongres van de grijze wolven geopend met een gedicht van Nazým Hikmet. Dit mag nooit meer gebeuren. Dit was de grootste vernedering voor de grootste socialistisch dichter-schrijver uit de literatuur.
Nazým Hikmet is een van de kroonjuwelen uit de literatuur. Zijn werken zijn in tientallen talen vertaald en opgevoerd. Een dichter die in de gezichten van de landarbeiders en fabrieksarbeiders het geluk van zijn vaderland zocht. In al zijn werken staat de mens centraal. Een dichter die tegen uitbuiting, tegen racisme, voor de vrijheid en de liefde was. Vooral zijn gedichten zijn van dien aard dat ze grenzen overschrijden. Ze openen een nieuw venster voor de mens die naar de toekomst durft te kijken.
Voor mij is Nazým Hikmet een fakkel, waarmee je in het duister kunt lopen. Bij het lezen van zijn gedichten krijg ik het gevoel alsof hij ze gisteren heeft geschreven. Nog steeds ontdek ik in zijn gedichten iets nieuws wat mijn gedachten jarenlang ontgaan was.
Ali Ţerik
